Tô Tần - Tung hoành gia

Tô Tần

Mục lục

• 1 Hợp tung 6 nước chống Tần
• 2 Hợp tung thất bại
• 3 Bị hãm hại
• 4 Đối với Trương Nghi
• 5 Đánh giá
• 6 Tham khảo

Tô Tần (chữ Hán: 蘇秦; ? - 316? TCN), tự Quý Tử (季子),người ở Lạc Dương nước Đông Chu, là một biện sĩ đi du thuyết thời Chiến Quốc, nổi tiếng về khả năng du thuyết. Tương truyền ông là học trò của thầy Quỷ Cốc Tử, bạn đồng môn với Trương Nghi. Ông là một trong những đại diện tiêu biểu của phái Tung Hoành Gia. Tô Tần đi nhiều nước đề xuất việc hợp tung liên kết các nước Hàn, Ngụy, Triệu, Yên, Tề, Sở để chống lại nước Tầ
Hợp tung 6 nước chống Tần
Tô Tần đầu tiên định gặp vua Tần lấy khả năng du thuyết của mình để thuyết phục Tần Huệ Vương. Nhưng Tần Huệ Vương vừa mới giết Thương Ưởng nên ghét những người biện sĩ không dùng Tô Tần.
Sau đó Tô Tần lần lượt qua nước Triệu, nước Yên, nước Hàn, nước Ngụy, nước Tề, nước Sở. Trong thời gian ở Triệu này Tô Tần sợ Tần đánh Triệu liền trêu tức Trương Nghi khiến Trương Nghi sang làm tể tướng nước Tần. Tô Tần đi qua nước nào cũng dùng tài du thuyết của mình, chỉ ra cho vua các nước thấy cái lợi của việc hợp tung. Từ đó các vua đều tin Tô Tần muốn sử dụng thuyết hợp tung của ông. Tô Tần được vua Triệu phong làm Tung ước chưởng và cầm ấn Tướng quốc 6 nước.
Hợp tung thất bại
Sau khi việc hợp tung 6 nước hoàn thành nước Tần không mang quân đi đánh các nước khác trong vòng 15 năm. Nhưng về sau các nước vì lợi của nước mình mà phá minh ước đem quân đi đánh lẫn nhau. Tô Tần liên tục qua các nước để du thuyết khuyên các nước bãi binh trả lại thành trì cho nhau. Tô Tần đi qua các nước đắc tội với các vua nên luôn phải tìm cách trốn từ nước này sang nước khác. Cuối cùng Tô Tần ở nước Tề làm quan.
Dần dần việc hợp tung cũng bị phá vỡ.
Bị hãm hại
Ở nước Tề, Tô Tần bị các đại phu nước Tề ghét, tranh giành sự tin yêu của Tề Mẫn Vương nên sai người đâm Tô Tần. Tô Tần bị thương nặng. Vua Tề tìm hung thủ nhưng không bắt được. Đến lúc gần chết Tô Tần nói với Tề Vương:
"Thần chết xin dùng xe xé xác thần mà rao ở chợ: Tô Tần vì Yên mà làm loạn ở Tề. Như thế thì thế nào cũng bắt được hung thủ giết thần."
Tô Tần nói vậy nhằm mục đích khiến mọi người tưởng Tô Tần là kẻ có tội bị vua Tề ghét, kẻ giết Tô Tần sẽ lộ diện.
Vua Tề làm theo. Quả nhiên người giết Tô Tần tự ra nhận. Tề Mẫn Vương bèn bắt hung thủ mang chém.
Sau khi Tô Tần chết, các em ông là Tô Đại và Tô Lệ định đi duy trì việc hợp tung. Tuy việc hợp tung không được như trước nhưng Tô Đại và Tô Lệ đều làm quan và được coi trọng ở các chư hầu phía đông. Như vậy có thể nói việc hợp tung là thành quả của cả ba anh em nhà họ Tô.
Đối với Trương Nghi
Tô Tần và Trương Nghi là bạn đồng môn nhưng do nhiều lý do và đưa ra học thuyết trái ngược nhau. Học thuyết Liên Hoành của Trương Nghi thực chất là để chống lại học thuyết Hợp Tung của Tô Tần. Tô Tần thì luôn nghĩ Trương Nghi hơn tài của mình. Còn Trương Nghi sau khi bị Tô Tần khích mà làm nên sự nghiệp cũng than rằng:
"Than ôi? Thế là ta mắc mưu Tô Quân mà không biết, rõ ràng ta không bằng Tô Quân. Ta lại mới được dùng làm sao nghĩ đến việc đánh Triệu được? Ông tạ ơn Tô Quân hộ ta. Trong thời còn Tô Quân, Nghi đâu dám nói chuyện đánh Triệu? Vả lại, Tô Quân còn đấy, Nghi dám làm trò gì được? "
Như vậy có thể nói hai người tuy chính kiến đối lập nhau nhưng vẫn thán phục lẫn nhau.
Đánh giá
Tô Tần đến lúc chết còn báo oán người giết mình nhưng báo ân cũng rất đầy đủ. Khi ông được làm Tướng quốc có qua Lạc Dương liền đem nghìn vàng phân tán cho họ hàng bè bạn. Khi trước ông có vay người khác một trăm quan tiền làm vốn đến khi phú quý báo đáp một trăm nén vàng.
Tô Tần được người đời sau coi trọng về tài du thuyết, người có tài ăn nói thường được ví như "lưỡi Tô Tần". Trong Sử ký, Tư Mã Thiên có nhận xét về ông:
"Tô Tần nổi dậy từ chốn làng xóm, hợp tung sáu nước. Điều đó chứng tỏ tri thức của ông ta có chỗ hơn người"
Nhưng mặt khác vì việc hợp tung liên hoành của Tô Tần và Trương Nghi chỉ có mục đích chủ yếu làm lợi cho bản thân nên Tư Mã Thiên còn nhận xét:
"Cả hai người ấy đều là những kẻ gian trá, nguy hiểm làm sao!"
Tham khảo
• Sử ký Tư Mã Thiên, Truyện Tô Tần.